Urazy stawu barkowego spowodowane przeciążeniem występują często w sportach, takich jak baseball, tenis, pływanie i siatkówka. Staw barkowy został zaprojektowany z myślą o mobilności, a nie stabilności i dlatego jest podatny na kontuzje, gdy zostanie poddany sportowym wymogom tych sportów.
Urazy ramion stanowią 5-20% wszystkich kontuzji w siatkówce, a w dowolnym momencie 14% elitarnych graczy ma problemy z ramionami (Clarsen i in. 2015).
Umiejętności specyficzne dla siatkówki, takie jak atakowanie oraz zagrywanie, powodują ogromne obciążenie obręczy barkowej. Aby uniknąć kontuzji, obciążenie to musi zostać wchłonięte i rozproszone przez mechanizmy stabilizujące bark, który składa się zarówno ze stabilizatorów statycznych (w tym stawu ramiennego, obrąbka stawowego i torebki więzadłowej barku), jak i stabilizatorów dynamicznych (stożka rotatorów, w którego skład wchodzą mięśnie: nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy oraz podłopatkowy).
KINEMATYKA ORAZ ANALIZA RUCHU
Choć różnice są mocno wyraźnie, kinematyka ataku i zagrywki w siatkówkę przypomina kinetykę rzutu piłką. Te specyficzne ruchy narażają dominującą obręcz barkową na powtarzający się stres, który może spowodować uszkodzenie tkanek miękkich. Jeśli te naprężenia są stosowane w tempie przekraczającym tempo naprawy tkanki, takie przeciążenie może z czasem doprowadzić do uszkodzenia barku. Dlatego, aby lepiej zrozumieć mechanizm urazów barku spowodowanych przeciążeniem u siatkarzy/siatkarek, lekarze/fizjoterapeuci/trenerzy przygotowania motorycznego czy też trenerzy siatkówki powinni mieć podstawową wiedzę na temat kinematyki ataku oraz zagrywki.
Podobnie jak ruch wyrzucania piłki, mechanikę podbijania można podzielić na trzy fazy: napinanie, przyspieszanie i zwalnianie.
1️⃣ Faza napinania może być zdefiniowana jako okres pomiędzy przygotowaniem do ruchu a momentem, w którym bark rozpoczyna wybuchową fazę przyspieszenia do przodu. Początkowo atleta odwodzi i obraca na zewnątrz kończynę, utrzymując zgięty łokieć. Pod koniec tej fazy bark jest maksymalnie zrotowany i wyprostowany na zewnątrz, z odwiedzeniem kończyny górnej ≥90°.
2️⃣ Faza przyspieszenia faktycznie zaczyna się od zgięcia odcinka lędźwiowego i rotacji tułowia. Wytworzony w ten sposób pęd jest kierowany przez łopatkę do obręczy barkowej oraz nadgarstka i ręki (najbardziej dystalne ogniwa łańcucha kinetycznego). Gdy kończyna górna porusza się do przodu, przyspiesza poprzez połączenie wyprostu, przywodzenia i rotacji wewnętrznej ramienia.
3️⃣ Po kontakcie z piłką rozpoczyna się faza zwalniania. Podstawowym celem fazy zwalniania/kontynuacji jest rozproszenie energii nagromadzonej podczas przyspieszania, przy jednoczesnej minimalizacji naprężeń wokół barku. Kontynuacja ruchu następuje poprzez połączenie przywodzenia kończyny górnej i wewnętrznej rotacji barku i jest hamowana przez ekscentryczne działanie stożka rotatorów.
Gdyby nie dynamiczne, stabilizujące działanie grupy czterech mięśni, staw barkowy uległby zwichnięciu po każdym ataku bądź zagrywce ! W ten sposób ruch ataku lub serwowania nad głową powoduje, że ramię przechodzi przez szeroki aktywny zakres ruchu z dużą prędkością. W kończynie górnej generowane są ogromne siły, narażając struktury obręczy barkowej na duże ryzyko kontuzji.
CZYNNIKI RYZYKA
Głównym czynnikiem ryzyka bólu barku jest ilość wykonywanego treningu. Elitarni siatkarze/siatkarki są szczególnie narażeni/narażone na przeciążenia obręczy barkowej. Starsi sportowcy są również narażeni na zwiększone ryzyko wystąpienia bólu barku, chociaż problemy mogą wystąpić u młodszych sportowców po nagłym wzroście intensywności treningu. Utalentowani atakujący – którzy są w stanie generować większą prędkość piłki – mogą być również bardziej zagrożeni kontuzją obręczy barkowej. W ich przypadku zdolność do rozwijania ekstremalnych prędkości i momentów w ramieniu naraża bierne i aktywne stabilizatory stawu ramiennego na większe ryzyko zmęczenia i dysfunkcji.
Uważa się, że połączenie luźnych tkanek z przedniej strony stawu ramiennego i tkanek skurczonych z tylnej strony stawu może przyczyniać się do niestabilności poprzez „wypychanie” głowy kości ramiennej do przodu. W konsekwencji zawodnicy z ograniczonym zakresem ruchu i osłabieniem/nierównowagą mięśni są narażeni na ryzyko upośledzenia funkcji stawu ramiennego. Siatkarze zazwyczaj mają zmniejszoną rotację wewnętrzną barku i zwiększoną rotację zewnętrzną barku kończyny dominującej (uderzającej), co można interpretować jako pośredni dowód wiotkości torebki stawowej. Jednocześnie często występuje zmniejszona funkcja stożka rotatorów.
PODSUMOWANIE
Nogi i plecy generują 85% energii potrzebnej do ataku/zagrywki w siatkówce. Dlatego też, gdy proksymalny segment łańcucha kinetycznego jest niewydolny, bardziej dystalne segmenty często próbują „nadrobić” deficyt, aby utrzymać wydajność, narażając w ten sposób te struktury na większe ryzyko urazu przeciążeniowego. Tak więc problemy sportowca z bólem kręgosłupa lub jego sztywnością może wpłynąć na spadek prędkości ataku poprzez zmianę jego mechaniki, co z kolei może przeciążyć obręcz barkową i wywołać ból barku. Ze względu na dobrą koordynację potrzebną w całym łańcuchu kinetycznym do wykonywania wszystkich umiejętności związanych z siatkówką, optymalne funkcjonowanie ramion zależy od utrzymania równowagi siły i elastyczności, nie tylko w obręczy barkowej, ale również w biodrach oraz tułowiu.
📚
Jonathan C. Reeser, Roald Bahr – „Handbook of Sports Medicine and Science Volleyball”
